તેણે નાગ માતાને પ્રસન્ન કરવા માટે દૂધથી ભરેલો વાટકો મૂક્યો અને હાથ જોડીને પ્રાર્થના કરી અને માફી માંગી. તેણે નાગને તેના માતાપિતાને માફ કરવા પ્રાર્થના કરી. નાગ માતાએ પ્રસન્ન થઈને સૌને જીવનદાન આપ્યું. આ ઉપરાંત નાગ માતાએ પણ આશીર્વાદ આપ્યા હતા કે જે સ્ત્રી શ્રાવણ શુક્લ પંચમી પર નાગ દેવતાની પૂજા કરશે, તેની ઘણી પેઢીઓ સુરક્ષિત રહેશે, ત્યારથી નાગ પંચમી પર નાગ/નાગની પૂજા કરવામાં આવે છે

નાગપંચમીના દિવસે રોજિંદા કામમાંથી નિવૃત્તિ લીધા પછી સવારે વહેલા ઊઠીને સ્નાન કરી સ્વચ્છ અને ધોયેલા વસ્ત્રો પહેરીને નાગ દેવતાની પૂજા કરવામાં આવે છે. આ દિવસે દીવાલ પર ગેરુ ચિતરીને પૂજા સ્થળ બનાવવામાં આવે છે. ઘરના પ્રવેશદ્વાર પર સાપનું ચિત્ર બનાવી તેની પૂજા કરવામાં આવે છે.

માન્યતા અનુસાર નાગ દેવતાની પૂજા સુગંધિત ફૂલ, કમળ અને ચંદનથી કરવી જોઈએ, કારણ કે નાગ દેવતા સુગંધને વધુ પસંદ કરે છે. આ દિવસે બ્રાહ્મણોને ભોજન અને ખીર પીરસવામાં આવે છે અને નાગદેવને પણ અર્પણ કરવામાં આવે છે. પછી ખીરને પરિવારના સભ્યો સાથે પ્રસાદ તરીકે લેવામાં આવે છે. સર્પપ્રેમીઓ માટે પણ આ દિવસનું વિશેષ મહત્વ છે, તેમને દૂધ, પૈસા, ખાદ્યપદાર્થો અને જૂના કપડાંનું દાન કરવું.

આ દિવસે શું ન કરવું – નાગ પંચમીના દિવસે સાપને દૂધ ન ખવડાવો, કારણ કે કહેવાય છે કે સાપને દૂધ પીવડાવવાથી તેમનું મૃત્યુ થાય છે અને તેમના મૃત્યુનો દોષ આપણને શ્રાપ મળે છે. આ દિવસોમાં માટી ખોદવા પર સખત પ્રતિબંધ છે. માન્યતા અનુસાર, સાપનું હૂડ એક છીણી જેવું હોય છે. તેથી નાગપંચમીના દિવસે ચૂલા પર તપેલી મૂકવી એ સાપના કૂંડાને આગમાં રાખવા જેવું છે, તેથી જ આ દિવસે ઘણી જગ્યાએ તપેલી રાખવામાં આવતી નથી.

ભારતીય સંસ્કૃતિમાં સાપનું ઘણું મહત્વ છે. લાંબા સમયથી નાગ દેવતા/સાપને મારીને વેપારી નફા માટે વેચવામાં આવે છે. સાપની ચામડી, ઝેર વગેરે આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં વેચાય છે. આ જ કારણ છે કે સરકાર અને વન્યજીવ વિભાગે સાપને પકડવા અને તેને દૂધ પીવડાવવા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો છે. આ ઉપરાંત સરકાર દ્વારા સાપ અને અન્ય જીવોને બચાવવા, તેમને જીવન પ્રદાન કરવા માટે અનેક પગલાં અને સતત પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા છે.

એટલું જ નહીં, આપણે એ પણ ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે કેવી રીતે સાપ અને સાપની પ્રજાતિઓને સુરક્ષિત રાખીને આપણે આપણી સંસ્કૃતિને જાળવી શકીએ, તેનું મૂલ્ય વધારી શકીએ અને પ્રાણીઓ પર સતત થતા અત્યાચારને રોકવા માટે આપણે દરેક ક્ષણે જાગૃત રહેવું જોઈએ. સાથે જ આ તહેવારની ઉજવણી એ સંકલ્પ સાથે કરવી જોઈએ કે અમે એવી કોઈ પણ વસ્તુનો ઉપયોગ નહીં કરીએ જેમાં સાપની ચામડી કે અન્ય કોઈ પ્રાણીનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હોય. આ સાથે આપણે એ વાતનું પણ ધ્યાન રાખવું જોઈએ કે આ દિવસે કોઈ પ્રાણીની હત્યા ન કરવી જોઈએ.

આ કાશમાં વિહરતા ગરુડ, ધરતી પર સરકતી જીવસૃષ્ટિ સાપ કે નાગને પૂજવાની ભારતીય પરંપરા છે. શ્રાવણ વદ પાંચમના પવિત્ર દિને દેશ અને ગુજરાતમાં ઘેર-ઘેર શ્રદ્ધાપૂર્વક- ભાવથી નાગપંચમી ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસે ખાસ કરીને ઘરનાં પુરુષવર્ગ ઘરની પૂર્વાભિમુખ દિવાલ પર નાગ દેવતાની લાલ કંકુ કે કાળારંગથી આકૃતિ ચીતરવામાં આવે છે. એ પછી રૂની દિવેટનાં હાર બનાવીને પ્રતિકૃતિ પર બન્ને છેડે ચોંટાડવામાં આવે છે, જે નાગલા કહેવાય છે. ત્યારબાદ કંકુ-ચોખા ચઢાવીને નાગદેવતાની આરતી કરી પૂજન કરાય છે. શ્રીફળ પણ વધેરાય છે. પુરુષો બાજરીનાં લોટની ઘી-ગોળની કુલેરની લાડુડી બનાવી ફરાળ કરે છે, તથા તેનો પ્રસાદ વહેચાય છે. પૂજન કરનારી ઘરની વ્યક્તિ કુલેરનાં લાડુ તથા કાકડી આરોગીનો ફરાળ કરે છે. મહારાષ્ટ્રનાં બ-તલ શિરોલે ગામમાં નાગ પંચમીએ જીવતા નાગનું સરઘસ કાઢે છે, તો કેટલાક સ્થળોએ કુટુંમ્બનો સ્ત્રી વર્ગ પણ ટાઢું જમી, કુલેર ખાઈને ‘નાગપંચમી’નું વ્રત રાખે છે. લોકો નાગને પિતૃ-સમાન માની તેનું પૂજન કરે છે. જેથી પોતાનાં પરિવારનાં સભ્યોને જીવજંતુ કે સરિસૃપ વર્ગનું કોઈ પ્રાણી કરડે નહીં, તેમનાંથી સૌને રક્ષણ મળે. આજનાં પર્વે નાગનાં દર્શન પવિત્ર મનાયા છે. દેશમાં ખેતી કરનારો વર્ગ નાગપૂજા કરી, તેમનાં પાકને તેનાથી રક્ષણ મળે તેવી કામના કરે છે.

ગુજરાતમાં ચરમાલિયાનાગ (ચોકડી) વાસુકિનાગ (થાન) શેષનાગ (ડીસા-ઢીમા), ગોંગા નારાયણ (દાહોદ) ભૂજિયો ડુંગર (ભૂજ), અર્બુદાનાગ (અંબાજી- આબુ) નાગનાથ (જામનગર) શેષનારાયણ (સોમનાથ પ્રભાસ જાણીતા નાગતીર્થો છે.

નાગ-સર્પની પૂજા સર્વ ધર્મ સર્વ સંપ્રદાયોમાં કરવાનો રિવાજ છે. ‘નાગ-સર્પને જેણે દેવગણી કર્યું નમન, તેનો દેશ પ્રાણી-પ્રેમ- અહિંસા શાંતિ અપનાવી બન્યો મહાન’

કોઈ એક રાજ્યમાં એક ખેડૂત રહેતો હતો. ખેડૂતને બે છોકરા અને એક છોકરી હતી. એક દિવસે હળ ચલાવતાં સમયે હળથી ત્રણ સાંપના બચ્ચાં કચડાઈને મરી ગયા. નાગણ પહેલાં તો સંતાપ કરતી રહી પછી તેણે પોતાના બાળકોના હત્યારા જોડે બદલો લેવાનું નક્કી કર્યુ. રાત્રિના અંધકારમાં નાગણે ખેડૂત, તેની પત્ની બે બાળકોને કરડી લીધુ. બીજા દિવસે સવારે ખેડૂતની પુત્રીને કરડવાના ઈરાદે નાગણ ફરી ચાલી નીકળી તો ખેડૂત પુત્રીએ તેની સામે દૂધથી ભરેલો વાડકો મુકી દીધો અને હાથ જોડીને ક્ષમા માંગી લીધી. નાગિન પ્રસન્ન થઈ ગઈ અને તેના માતા પિતા અને ભાઈઓને ફરી જીવીત કરી દીધા. તે દિવસે શ્રાવણ શુક્લ પંચમી હતી. ત્યારથી અત્યાર સુધી નાગના ગુસ્સાથી બચવા માટે આ દિવસે નાગની પૂજા કરવામાં આવે છે.